Plan Obama verdient steun

‘De kredietcrisis is een veelkoppig monster’ aldus DNB-president Nout Wellink. Hij heeft gelijk. Voor de crisis is niet één oorzaak aan te wijzen. Macro-economische onevenwichtigheden, te veel leverage, gebrekkig risicobeheer, ondoorzichtige derivatenhandel, ondeugdelijk governance, tekortschietend toezicht en beloningsstructuren met verkeerde prikkels speelden allemaal een rol. De kredietcrisis heeft blootgelegd dat er veel mis is in de financiële wereld.

Het monster temmen

Om het monster te temmen worden nu over de hele wereld in allerlei fora voorstellen gedaan om ervoor te zorgen dat de financiële sector niet weer op de rand van de afgrond terecht komt. De meest besproken voorstellen zijn strengere eisen aan het kapitaal en de liquiditeit van banken, het onder toezicht brengen van andere systeemrelevante financiële instellingen als hedgefondsen, strenger en grensoverstijgend toezicht en het transparanter en veiliger maken van de handel in derivaten.

Veelal verstandige voorstellen die moeten worden uitgewerkt en ingevoerd. Toch overheerst het gevoel dat het allemaal too little, too late is. Aan een aantal structurele problemen, zoals de macro-economische onevenwichtigheden (het ene land spaart te veel, het andere te weinig), wordt weinig gedaan. En we zijn vooral de crisis van gisteren aan het oplossen. Dat moeten natuurlijk gebeuren. Maar er komt ooit weer een crisis en die zal vrijwel zeker uit een andere hoek komen dan de vorige. We zullen die niet zien aankomen. Zo gaat dat met een crisis. Is het financiële systeem daar dan ook tegen opgewassen?

Wat dan wel?

Het feit dat de financiële wereld uitermate complex is, dat niemand het hele systeem goed overziet en begrijpt, dat verbanden, processen, gedrag etc. morgen anders zijn dan vandaag, dat er altijd onverwachte en onvoorspelbare dingen gebeuren, dat we de toekomst niet kunnen voorspellen en dat we een crisis per definitie niet zien aankomen moet de basis van ons handelen zijn. Daarom moeten we niet vertrouwen op alleen meer regels en strenger toezicht. De financiële sector is al de meest gereguleerde sector ter wereld. Dit heeft de huidige crisis (en eerdere crises) niet kunnen voorkomen.

Er moeten ook structurele hervormingen komen. Hervormingen die de kans moeten verkleinen dat de belastingbetaler in de toekomst nog een keer moet bijspringen om roekeloze banken van de ondergang te redden. Hierbij moet het zekere voor het onzekere worden genomen. Ook als dat zou betekenen dat sommige financiële activiteiten wat minder efficiënt worden. Dat is dan de prijs die we betalen om te grote risico’s en met belastinggeld gefinancierde reddingsboeien te voorkomen.

Volcker rule

President Obama heeft zo’n structurele hervorming op tafel gelegd. Het wordt vaak omschreven als een plan om algemene banken te scheiden van zakenbanken. Zover gaat het echter niet. Het plan (de zogeheten Volcker rule) spitst zich eigenlijk op één activiteit toe: het handelen voor eigen rekening. Obama en Volcker vinden dat algemene banken dit niet moeten doen.

Het argument is als volgt. Banken doen een aantal dingen die voor het functioneren van onze economie en samenleving van groot belang zijn. Cruciaal zelfs. Een moderne economie kan niet meer functioneren zonder instellingen die betalen, sparen en lenen faciliteren. Deze activiteiten zijn zelfs zo belangrijk dat de overheid geld dat bij banken wordt gestald garandeert en (impliciet) belooft dat grote banken door de belastingbetaler zullen worden gered als ze dreigen om te vallen.

Aan deze maatschappelijk belangrijke activiteiten van banken zijn echter risico’s verbonden. En die risico’s beheersen is in de complexe, snel veranderende wereld van vandaag een moeilijke taak. Omdat dit al moeilijk genoeg is, is het niet verstandig om dergelijke banken met extra risico’s op te zadelen die voortkomen uit andere activiteiten die niet maatschappelijk belangrijk zijn. Dat geldt in het bijzonder voor het handelen voor eigen rekening. Dit is een zeer risicovolle activiteit die Adair Turner, de voorzitter van de Britse toezichthouder, niet voor niets ‘maatschappelijk nutteloos’ heeft genoemd.

Bank is geen hedgefonds

Handelen voor eigen risico is een activiteit met onvoorspelbare risico’s die moeilijk tot niet te beheersen zijn. Het is wat hedgefondsen doen. Het leidt regelmatig tot grote verliezen. Niet alleen bij hedgefondsen (er zijn er al duizenden omgevallen, één – LTCM – moest zelfs gered worden) maar ook bij banken. Denk aan Barings (die ten onder ging aan een rogue trader) en de Franse bank Société Generale (waar één handelaar voor een miljardenverlies zorgde). En van Nout Wellink hebben we onlangs gehoord dat ook ABN Amro met haar trading activiteiten regelmatig grote verliezen maakte. Bij veel andere banken zal het niet anders zijn.

Omdat het faillissement van een grote bank zulke verstrekkende gevolgen heeft (het kan andere banken en bedrijven in zijn val meetrekken en het functioneren van de reële economie ontwrichten) moet het in geval van nood door de belastingbetaler van de ondergang worden gered. Zo’n reddingsactie is dermate duur dat er alles aan moet worden gedaan om de kans hierop te verkleinen. Daarom is het verstandig om algemene banken niet te belasten met onnodige, extra risico’s. Hier moeten we het zekere voor het onzekere nemen. Het maatschappelijk belang dient voorop te staan en het uitgangspunt moet zijn dat algemene banken niet voor eigen rekening mogen handelen. Het voorstel van President Obama en de onvolprezen Paul Volcker verdient steun. Wouter Bos, die het voorstel heeft omarmd, ook.

N.B. Er zijn meer redenen om dit plan van president Obama te steunen. Zo kan het ook een rol spelen bij het tegengaan van belangenverstrengeling, het bevorderen van marktwerking, het goed besturen van grote en complexe financiële instellingen en het creëren van maatschappelijk draagvlak voor banken en de beloning van bankiers. Het gaat te ver om hier in deze column allemaal op in te gaan.